تقويت مسئوليت پذيري در فرزندان

به طور کلي مسئوليت پذيري يعني قابليت پذيرش و به عهده گرفتن کاري که از کسي خواسته شده است،البته مسئوليت با وظيفه تفاوت دارد، وظيفه کاري است که يک نفر به ديگري محول مي کند و بايد حتما انجام بگيرد. اما وقتي از کسي خواسته مي شود مسئوليتي را بپذيرد، بايد براي او کاملا مشخص شود موضوع درخواست چيست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چيزي به دست مي آورد. مسئوليت پذيري ويژگي هايي دارد که در ادامه به آن ها مي پردازيم.

*  نکته بسيار مهم درباره مسئوليت اين است که اجباري براي پذيرش درخواست وجود نداشته و در واقع مسئوليت، انتخابي آگاهانه است، درست مثل قراردادي نانوشته که همه اجزاي آن براي طرفين مشخص است.

* پذيرفتن مسئوليت همچنين نبايد با احساس گناه يا بدهکاري يا اعمال زور و مبارزه همراه باشد، بلکه بايد بدون فشار مالي يا عاطفي مطرح شود. اگر فردي احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاري کرده اند، ممکن است خود او هم چنين روشي را در پيش بگيرد، يعني علاوه بر نپذيرفتن آن مسئوليت، سعي کند از طريق زورگويي يا لجبازي به خواسته هاي خود برسد.

به طور کلي مي توان دو نوع مسئوليت پذيري را مشخص کرد: مسئوليت پذيري شخصي و مسئوليت پذيري اجتماعي. مسئوليت پذيري شخصي و خانوادگي، وظايف شخصي اوليه اي هستند که بيشتر کودکان خودشان در سنين پايين انجام مي دهند، مثل مسواک زدن، شستن دست ها و لباس پوشيدن.

برخي والدين انجام اين وظايف را کافي مي دانند، اما بايد به کودکان وظايفي درباره کارهاي خانه نيز محول کرد تا علاوه بر مسئوليت پذيري شخصي و خانوادگي، مسئوليت پذيري اجتماعي را نيز بياموزند و در مقابل ديگران احساس مسئوليت داشته باشند.

براي آموزش مسئوليت پذيري، هيچ گاه زود نيست. همان طور که گفته شد يکي از روش هاي موثر آموزش مسئوليت پذيري کودکان، واگذار کردن کارهاي روزمره به آن هاست. کودکان دو، سه و چهار ساله عاشق کمک کردن هستند! پس از اين ويژگي آن ها استفاده کنيد و آن ها را دست کم نگيريد. البته در اين زمينه، مرحله رشدي کودک و کارهايي را که مي تواند انجام دهد در نظر داشته باشيد. به عنوان مثال کودکان در سن دو سالگي قادرند لباس هاي کثيف را در سبد رختشويي بريزند، اسباب بازي ها را پس از بازي جمع آوري و هنگام شست و شوي لباس ها به کمک شما لباس هاي تيره را از لباس هاي روشن جدا کنند. در سن سه سالگي نيز قادرند جوراب هاي شسته شده را با کمک رنگ و شکل شان جفت کنند، به يک گياه آب دهند، چيزي را که زمين مي ريزد پاک کنند و ظرف خود را از روي ميز جمع کنند. در سن چهار سالگي نيز بايد قادر باشند ظرف ها، قاشق ها و دستمال سفره ها را روي ميز بچينند، حوله ها را تا کنند، گردگيري کنند، در مرتب کردن رختخواب خود کمک کنند، شير بريزند و با يک جاروي کوچک زمين را جارو کنند. بنابراين مي توانيد با توجه به توانايي فرزندتان، از همين سنين اقدام به دادن وظايف خانه به آن ها کنيد.

کارهاي منزل از نظر والدين کارهايي کوچک و تکراري هستند که هميشه در خانه انجام مي شوند، اما در نظر بسياري ازکودکان اين کارها بسيار مشکل و ناخوشايندند و معمولا با بحث و جدل هاي زيادي همراه است. براي واگذاري کارهاي منزل به کودکان تان نکات زير را در نظر بگيريد.

اغلب والدين کارهايي را که کودکان قادر به انجام شان هستند پايين تر از حد واقعي در نظر مي گيرند. آن ها حتي ممکن است کارهايي را براي کودکانشان انجام دهند که خود آن ها به خوبي قادر به انجامش هستند.

اگر وظيفه اي که به او مي دهيد براي سنش مشکل باشد، نااميد و دلزده خواهد شد. اما اگر کارها طوري باشند که کودک از عهده انجام آن ها به خوبي برآيد، به اين ترتيب تشويق مي شود و مي خواهد کارهاي بيشتري انجام دهد.

کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکي توجه کنند. بنابراين انجام کارهايي را به او بسپاريد که در يک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند.

در واقع به او نشان دهيد چگونه اين کار را انجام دهد.

تصحيح کردن، ناخودآگاه اين پيام را به کودک منتقل مي کند که تلاشش به اندازه کافي خوب نبوده است. بنابراين به جاي توجه به مقدار کاري که انجام داده است، به تلاشش توجه کنيد و از سرزنش کردن او نيز بپرهيزيد. سرزنش کردن سبب مي شود کودک تصور کند هرگز نمي تواند شما را راضي نگه دارد بنابراين دست از تلاش بر مي دارد. به ياد داشته باشيد با گذشت زمان، کودک در کارهايش مهارت پيدا مي کند، بر آن ها مسلط مي شود و از عهده انجام کارها بهتر بر مي آيد.

مثلا به جاي «اگر لباس هاي مهماني را در نياوري...» از اين عبارت استفاده کنيد « اگر مي خواهي بازي کني اول بايد لباس هاي مهماني را در آوري.» بدين ترتيب اگر چند بار اين جملات را تکرار کنيد، انجام اين کارها براي کودک به شکل عادت در مي آيد و ديگر نيازي نيست کارها را مرتب به او يادآوري کنيد.

کودک بايد از انتخاب خود درس بگيرد. بنابراين کاري کنيد عواقب سهل انگاري يا اشتباهش را بپذيرد. به عنوان مثال اگر کودک از جمع کردن اسباب بازي هايش در اتاق پذيرايي سر باز مي زند، اسباب بازي ها به مدت دو روز از دسترس او دور نگه داشته شوند، اگر ليوان شير را مي ريزد، به او دستمالي براي تميز کردن داده شود يا اگر به خاطر اتلاف وقت سرويس را از دست مي دهد، با اتوبوس به مدرسه برود.

اگر فرزندتان تمايل ندارد کاري را انجام دهد، به طور واضح و فقط يک بار ديگر کاري را که قرار بوده انجام دهد به او يادآوري کنيد. بهتر است اين يادآوري نيز همراه با شوخي باشد. مثلا بگوييد «لباس هاي ريخته شده کف اتاق صدات مي کنند. کي مي خواي جواب شون رو بدي؟!» در مواقعي نيز که فرزندتان کارها را با شلوغ کاري انجام مي دهد، به جاي بروز خشم، براي او مشخص کنيد اين شلوغ کاري ها فقط براي يک بار قابل تحمل اند و براي بار دوم تنبيه در پي خواهند داشت.

کودک بايد بداند مانند ديگر اعضاي خانواده وظايفي دارد که بايد انجام بدهد، بدون اين که انتظار پاداشي داشته باشد. البته تشويق هاي کلامي را فراموش نکنيد و رفتارهاي پسنديده فرزندتان را جلوي خودش به زبان بياوريد. اين کار باعث مي شود با شور و شوق بيشتري دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.

اگر تصميمي گرفتيد و از فرزندتان خواستيد کاري را انجام بدهد، قاطعيت به خرج دهيد و درباره قوانين خانه و انتظارات تان از کودک، به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنيد.